پرسش:
الف) آیا میان تصرف عدوانی حقوقی و کیفری تفاوتی وجود دارد یا تمام تعاریف و موادی که در این مورد در قانون آیین دادرسی مدنی در دادسرا نیز قابل استناد است؟
ب) آیا تصرف عدوانی کیفری شامل اموال غیرمنقول هم می‌شود یا فقط مختص اموال منقول است؟ آیا شریکی که مانع استفاده شریک دیگرازکامیون می‌شود، متصرف عدوانی محسوب می‌شود؟
ج) آیا بررسی سوابق تصرف طرفین پرونده با موضوع تصرف عدوانی لازم است یا موضوع پرونده فقط با بررسی اسناد مالکیت طرفین مورد رسیدگی قرارمی‌گیرد؟
نظراکثریت
الف) باتوجه به صراحت ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی که در آن اشاره به تعلق اراضی و املاک به اشخاص حقیقی و حقوقی شده، فی مابین تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی تفاوت وجود دارد، وجوه افتراق آن ها عبارتند از:
- از لحاظ شکلی هرکدام تابع قانون آیین دادرسی مربوط به خود هستند.
- درتصرف عدوانی کیفری احراز رکن مالکیت شاکی علاوه بر سایر ارکان و عناصر بزه ضروری است درحالی که در تصرف عدوانی حقوقی صرفاً به سبق تصرف شاکی و لحوق تصرف متهم عنایت می‌شود.
- درتصرف عدوانی کیفری در نهایت به تصرف عدوانی حقوقی مجازاتی وجود ندارد.
- درتصرف عدوانی کیفری احراز عنصرمعنوی جرم و سوءنیت مجرمانه لازم است؛ ولکن در تصرف عدوانی حقوقی به این موضوع توجه نمی‌شود.
ب) تصرف عدوانی کیفری با عنایت به سیاق و مفاد ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی فقط منصرف به اموال غیرمنقول می‌شود و شریکی که مانع استفاده شریک دیگرازکامیون می‌شود، متصرف عدوانی محسوب نمی‌گردد.
ج) بررسی سوابق تصرف لازم نیست؛ چرا که وجود سند مالکیت دلالت به سبق تصرف سند مالکیت دارد.
نظراقلیت
الف) صرف نظر از تفاوت‌های موجود در باب مسایل شکلی رسیدگی و احراز قصد مجرمانه متهم و مجازات، در ماهیت امر و تعریف و احراز عناصر خاص تصرف عدوانی که همانا عبارتند از سبق تصرف شاکی در مال مورد تصرف و لحوق تصرف عدوانی مشتکی‌عنه تفاوتی فی‌مابین تصرف عدوانی کیفری و حقوقی وجود ندارد (مضافاً به اینکه درماده ۲۶۴ قانون مجازات عمومی سابق نیزبه نحوی به علقه مالکیت اراضی تصریح ولکن رویه قضائی از اول در تصرف عدوانی وارد مقوله مالکیت نشده است).
ب) باتوجه به مفاد و صراحت بند اخیر ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی که تصریحاً به هرگونه تصرف عدوانی اشاره کرده و الفاظ مذکور افاده عمومیت نموده و انصراف به هر نوع مال اعم از منقول و غیرمنقول می نماید و مطابق مفاد ماده ۱ قانون نحوه جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب سال ۱۳۵۲ قانون‌گذار یکی از موارد تصرف عدوانی تلقی نموده است، تصرف عدوانی در اموال منقول نیزصدق می‌کند و ممانعت شریک از استفاده شریک دیگر از وسیله نقلیه، خارج کردن مال از تصرف متصرف سابق تلقی نمی گردد تا مشمول تعریف تصرف عدوانی شود.
ج) مستفاد از مفاده ماده ۱۶۲ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی ابراز سند مالکیت دلیلی بر سبق تصرف نمی‌باشد و چنانچه شاکی سند مالکیت ارایه نماید نیازی به بررسی و احراز سوابق تصرف خود نخواهد بود. مگر اینکه طرف مقابل با ادله اثباتی قانونی سبق تصرف خود را اثبات نماید.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۲) جزائی
نظر اکثریت صائب است. بزه تصرف عدوانی با دعوای تصرف عدوانی( به عنوان یک امر حقوقی) متفاوت است از جمله: ۱٫ رکن قانونی بزه تصرف عدوانی ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی است و این جرم صرفاً در مورد اموال غیرمنقول مصداق دارد و شامل مال منقول نمی‌شود، زیرا در متن ماده به اراضی، باغات، قلمستان ها… و سایر اراضی و املاک اشاره شده و در انتهای ماده هم قید عبارت «…درموارد مذکور…» آمده که شامل همان اراضی و املاک است. ۲٫ در جرم تصرف عدوانی علاوه بر سایر ارکان( سبق تصرف شاکی لحوق تصرف مشتکی‌عنه و عدوانی بودن آن) احراز مالکیت شاکی نیز لازم است و این امر از عبارات «متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی…» «درموارد مذکور…» استنباط می‌شود. در دعوای تصرف عدوانی به عنوان امر حقوقی علی الاصول مالکیت شرط نیست هرچند می‌تواند اماره تصرف باشد.۳- جرم تصرف عدوانی از جرایم عمدی است و قصد ارتکاب جرم (سوءنیت) یکی از ارکان آن می‌باشد، لفظ (عدوانی) نیز مشعر بر همین معناست؛ لکن در امر حقوقی سوء نیت شرط نیست.
