کتاب جرم ضرب و جرح عمدی

جرم ضرب و جرح از زمان‌های گذشته در بین جوامع بشری وجود داشته و علت بروز آن عواملی مانند فقر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، همچنین خصوصیات فردی، محیطی، قومی و… می‌باشد که با توجه به اهمیت آن و آثار زیان‌بار ناشی از آن که هم متوجه فرد و هم جامعه خواهد شد و در مواردی نیز بیم تجری مرتکب خواهد رفت، مورد جرم انگاری قرار گرفته و به آن پرداخته شده است ما نیز سعی داریم در متن زیر به معرفی این جرم و ارکان تشکیل‌دهنده آن بپردازیم.

«ضرب» در لغت به معنی زدن است و از نظر جزایی به معنای ایراد هرگونه صدمه مستقیم یا غیرمستقیم به بدن انسان که موجب سرخی، برآمدگی یا کبودی می‌گردد، می‌باشد.

«جرح» در لغت به معنی خستگی است و در عرف به معنای زخم می‌باشد. از نظر جزائی صدماتی به بدن انسان که موجب ضایعات عضوی، بافتی و نسجی شود جرح نام دارد البته شکستگی استخوان و سوختگی و نظایر آن‌ها نیز از اقسام جرح می‌باشند.

جرم ضرب و جرح از زمان‌های گذشته در بین جوامع بشری وجود داشته و علت بروز آن عواملی مانند فقر فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، همچنین خصوصیات فردی، محیطی، قومی و… می‌باشد که با توجه به اهمیت آن و آثار زیان‌بار ناشی از آن که هم متوجه فرد و هم جامعه خواهد شد و در مواردی نیز بیم تجری مرتکب خواهد رفت، مورد جرم انگاری قرار گرفته و به آن پرداخته شده است ما نیز سعی داریم در متن زیر به معرفی این جرم و ارکان تشکیل‌دهنده آن بپردازیم.

«ضرب» در لغت به معنی زدن است و از نظر جزایی به معنای ایراد هرگونه صدمه مستقیم یا غیرمستقیم به بدن انسان که موجب سرخی، برآمدگی یا کبودی می‌گردد، می‌باشد.

«جرح» در لغت به معنی خستگی است و در عرف به معنای زخم می‌باشد. از نظر جزائی صدماتی به بدن انسان که موجب ضایعات عضوی، بافتی و نسجی شود جرح نام دارد البته شکستگی استخوان و سوختگی و نظایر آن‌ها نیز از اقسام جرح می‌باشند.

از نظر فقهی جرح بر اساس شدت و ضعف جراحات وارده به اقسام ذیل تقسیم می‌شود:

• الف) حارصه: خراش پوست بدون آنکه خون جاری شود، یک‌صدم دیه کامل؛
• ب) دامیه: جراحتی که اندکی وارد گوشت شود و همراه با جریان کم یا زیاد خون باشد، دو صدم دیه کامل؛
• پ) متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود؛ لکن به پوست نازک روی استخوان نرسد، سه‌صدم دیه کامل؛
• ت) سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد، چهارصدم دیه کامل؛
• ث) موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان را آشکار کند، پنج‌صدم دیه کامل؛
• ج) هاشمه: جراحتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را تولید نکند، ده‌صدم دیه کامل؛
• چ) منقّله: جراحتی که درمان آن جز با جابه‌جا کردن استخوان میسر نباشد، پانزده صدم دیه کامل؛
• ح) مأمومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد، یک‌سوم دیه کامل؛
• خ) دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند که علاوه بر دیه مأمومه، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می‌باشد.

جرم ضرب و جرح عمدی از جمله جرائمی است که علیه تمامیت جسمانی اشخاص می‌باشد که در کتاب سوم از ق.م.ا. از مواد ۳۸۶ الی ۴۱۶ به آن پرداخته شده است جرم ضرب و جرح دارای صور مختلف می‌باشد که آن را به ترتیب زیر تقسیم‌بندی و مورد بررسی قرار خواهیم داد.

1. صدمات بدنی عمدی مستلزم قصاص عضو؛
2. صدمات بدنی عمدی مستلزم حبس تعزیری؛
3. صدمات بدنی عمدی در اثنای منازعه.

 صدمات بدنی عمدی مستلزم قصاص عضو

چنانچه شخصی به قصد جرح یا قطع عضو به دیگری صدمه وارد کند مرتکب جرم عمدی شده است. حتی هنگامی‌که مرتکب قصد این عمل را نداشته باشد؛ ولی عمل وی طوری باشد که نوعاً موجب قطع یا جرح شود عنوان این جرم به وی صادق است.

بنابراین، این جرم را در سه حالت می‌توان پیش‌بینی نمود:

الف) هنگامی‌که مرتکب قصد انجام جرح یا قطع عضو را دارد چه کار وی نوعاً موجب قطع یا جرح باشد چه نباشد.

ب) هنگامی‌که مرتکب عمداً کاری انجام دهد که کار وی نوعاً موجب قطع یا جرح شود چه قصد جرح داشته باشد و چه نداشته باشد.

ج) هنگامی‌که مرتکب قصد انجام جرح یا قطع عضو را نداشته باشد و عمل وی نیز نوعاً موجب ایجاد آن نشود؛ اما نسبت به مجنی‌علیه به علت ناتوانی، کودک بودن، پیری و یا بیماری مؤثر باشد و موجب قطع یا جرح گردد و وی نیز از این امر آگاه باشد.

 گفتار اول: ارکان تشکیل‌دهنده جرم ضرب و جرح عمدی مستلزم قصاص عضو
این جرم نیز همانند سایر جرائم دارای عناصر متشکله و سه رکن اصلی می‌باشد که در ذیل به توضیح آن خواهیم پرداخت.

عنصر قانونی: این رکن که بیان‌کننده اصل قانونی بودن جرم و مجازات است و بدین معناست که هیچ عملی را نمی‌توان جرم شمرد مگر اینکه مقنن آن را منع نموده و در قانون برایش مجازات و ضمانت اجرا تعیین کرده باشد.

عنصر قانونی جرم ضرب و جرح عمدی ماده ۶۱۴ در کتاب پنجم از ق.م.ا می‌باشد که بیان می‌دارد: «هرکس عمداً به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که موجب نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضاء یا منتهی به مرض دائمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی‌علیه گردد در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد …»

عنصر مادی: رکن مادی یا عنصر مادی جرم در حقیقت همان نمود خارجی یا تبلور عمل پیش‌بینی شده مرتکب در عالم خارج و ماده می‌باشد که برای تحقق عنصر مادی جرم ضرب و جرح وجود شرایطی لازم است که در ذیل به ذکر آن‌ها خواهیم پرداخت:

1. شخص مجنی‌علیه باید انسان زنده باشد: انسان زنده به کسی اطلاق می‌شود که مراحل رشد و دوران جنسی خود را پشت سر گذاشته و با تولد، حیات خویش را ثبت نموده است. هرگونه تجاوز و تعرض به تمامیت جسمی فردی که در قید حیات نیست، از شمول این حکم خارج و تحت عنوان جنایت بر میت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
2. ایراد صدمه به صورت جرح یا قطع عضو: ایراد صدمه باید به صورت انجام فعل مادی مثبت تحقق پیدا کند اعم از اینکه شدید یا خفیف، به صورت واحد یا متعدد باشد. ترک فعلی که موجب صدمه، آسیب و جرح مجنی علیه گردد، قابل پیگیری در این زمینه نمی‌باشد و نهایتاً به صورت سبب اقوی از مباشر و در مواردی که قانون تصریح کرده، قابل رسیدگی خواهد بود.
3. وسایل ارتکاب جرم: وسایل ارتکاب جرم شامل هر نوع وسیله‌ای از قبیل مشت زدن، آچار، چکش، کلنگ و اجسام برنده، وسایل آتشین مانند سلاح گرم و سرد و سایر موارد منفجره و آتش‌زا می‌باشد.

 عنصر معنوی: عنصر معنوی همان قصد و فعل و انفعالات ذهنی مرتکب می‌باشد که شامل علم و سوءنیت و انگیزه می‌باشد.

1. علم نیز خود به دو مورد علم به موضوع و علم به حکم تقسیم‌بندی می‌شود.
   1. الف) علم به موضوع: بدین معناست که مرتکب بداند شخص مورد تعرض وی انسان زنده و دارای حیات می‌باشد.
   2. ب) علم به حکم: به این معنا می‌باشد که مرتکب بداند که عمل ارتکابی وی جرم و مستحق مجازات می‌باشد.
2. سوءنیت نیز به دو دستۀ سوءنیت خاص و سوءنیت عام تقسیم می‌گردد:
   1. الف) سوءنیت عام یا عمد عام: ناظر به ایراد ضرب و جرح و صدمه آگاهانه نسبت به دیگری می‌باشد.
   2. ب) سوءنیت خاص: همان قصد حصول نتیجه یعنی قطع یا جرح عضو خاص مجنی علیه می‌باشد.علی‌الاصول انگیزه، اصولاً در تحقق جرم نقش ندارد مگر در مواردی که قانون‌گذار تصریح کرده باشد.